თბილისის საერთაშორისო თეატრალურ ფესტივალზე, უამრავი საინტერესო და მნიშვნელოვანი უცხოური სპექტაკლი უჩვენებიათ, მაგრამ წელს, გერმანელი რეჟისორის თომას ოსტერმაიერის სპექტაკლის, „ხალხის მტრის“ მაყურებელზე ზემოქმედების ძალა, რომელიც განისაზღვრებოდა თავისი მკვეთრად ჩამოყალიბებული სათქმელით, მსახიობების არნახული და უჩვეულო ოსტატობით შექმნილი სცენური რეალობით, იმდენად ძლიერი იყო, რომ მის მხატვრულ ღირებულებას მეხსიერებიდან ვერ წაშლი. ბერლინის სახელგანთქმული „შაუბიუნეს“ თეატრის მსახიობები მოქმედებდნენ პრინციპით: „აქ, ახლა, ამ წუთს“. ასე დაიბადა ახალი სიცოცხლე, რომლის უზუსტესი წყობა უმაღლეს მათემატიკას გავდა, ხოლო მისი ჯანსაღი სუნთქვა ისეთი ენერგიით გავსებდათ, რომ ექიმი სტოკმანის მსგავსად, მზად იყავით იმ საზოგადოებისათვის გამოგეცხადებინათ ბუნტი, რომელიც მხოლოდ ტყუილით იკვებება, რომელიც მხოლოდ თავის ოჯახზე და საკუთარ კეთილდღეობაზე ფიქრობს.
სპექტაკლის შემდეგ რეჟისორთან შეხვედრა შედგა, რომელიც მარჯანიშვილის თეატრის დარბაზში გაიმართა. ყველა შეკითხვაზე პასუხობდა რეჟისორი თომას ოსტერმაიერი და რასაკვირველია პირველი კითხვა სცენოგრაფიას შეეხო, ვინაიდან პირადად მე იშვიათად მინახავს თეატრალური მხატვრობა, რომელიც მოქმედი გმირიც იყო.
მაყურებლის კითხვა: როგორ მუშაობდნენ სცენოგრაფიაზე და რა იყო მისთვის მნიშვნელოვანი?
თომას ოსტერმაიერი: მსგავს დეკორაციებს ნახავთ იბსენის პიესების ჩვენეულ ვერსიებში. დავდგი „თოჯინების სახლი“, სადაც გამოვიყენეთ მდიდრულად აღჭურვილი სახლი. შემდეგი ნაბიჯი იყო „ჰედა გაბლერი“, აქ სცენა ტრიალებდა და ძვირადღირებული დეკორაცია იყო. „ხალხის მტერზე“ მუშაობის დროს, იდგა საკითხი - როგორ გაგვეკრიტიკებინა, ეს განსაკუთრებული გერმანული ჰიპსტერობა, ისე, რომ სცენა დიზაინერული ნამუშევრებით არ გაგვევსო. ეს შავი ყუთი (გულისხმობს დეკორაციას - მ. ტ.) ხისაგან არის დამზადებული და კედლებზე ცარცით დაგვხატეთ საოჯახო ტექნიკა, რომელიც ნამდვილობის ილუზიას არ ქმნის. აი, ხომ ხედავთ დახატულია ნამდვილს მიმსგავსებული დიდი აიფონი. ამ მოწყობილობებზე მთელი ჩვენი თაობა ოცნებობს. საკმაოდ ჩახლართული ნახატია, მაგრამ ახლოს რომ მიდიხარ და აკვირდები, რაღაც თავგადასავალს ემსგავსება. ახლოდან დათვალიერება საინტერესო გამოცდილებაა. ეს კატარინა ზიემკეა, ავტორი ამ ნახატებისა, რომლებიც ჩვენთვის ხელოვნების ნიმუშია. ასევე ჩვენ გვინდოდა საქალაქო შეკრების სცენისათვის სივრცე შეგვექმნა. სპექტაკლის მერე ეს დეკორაცია შავად გადაიღებება და შემდეგი სპექტაკლისათვის ცარცით ახლიდან დახატავენ.
ინგლისელი კრიტიკოსის კითხვა: თუ სპექტაკლი აკრიტიკებს კულტურას, რომელიც კონკრეტულად ბერლინშია, როგორი გრძნობაა, როცა თამაშობთ იმ ქვეყანაში, რომლის შესახებ ბევრი რამ არ იცით?
თომას ოსტერმაიერი: მე მგონია, რომ ეს სპექტაკლი იმუშავებს ბევრ სხვადასხვა კულტურაში იმიტომ, რომ ერთის მხრივ ძალიან ლოკალურია და პირადული. ამ სპექტაკლის გარემო ჩემია, მეც ასე მიყვარს მეგობრების შინ დაპატიჟება, ვუკრავთ მუსიკას, ვხატავთ, საქმეს ვაკეთებთ (სპექტაკლი იწყება ექიმი სტოკმანისა და მისი მეგობრების შინაურული გარემოს შექმნით - მ. ტ.), ეს ყველაფერი ჩემი პირადი სივრცეა. რაღაც მომენტში შეიძლება ვიწროა და კონკრეტული, მაგრამ გარემო გლობალურია. რამდენად იმუშავა ამ კულტურაში და რამდენად სცენური იყო... მე მგონია, რომ 30 წლამდე ასაკის თაობაში, როცა ყველაფრის აღქმა თითქოს ძალიან ესთეტურია, დახვეწილი და ყველა საკითხის მიმართ თითქოს მაღალი მგრძნობელობაა, ამავე დროს შევნიშნავთ: არაფრის კეთებასაც, პოლიტიკური თვალსაზრისით არაფრის შეცვლის მცდელობას - ეს საერთო პრობლემაა.
ინგლისელი კრიტიკოსის რეპლიკა: ბრიტანეთიდან ვარ და არა საქართველოდან, მაგრამ ეს ნამუშევარი მე პირადული მომეჩვენა და ის ბრწყინვალეა.
ქართველი მაყურებელი: სპექტაკლის ყურების დროს, პირველ რიგში გამახსენდა, 80-90-იან წლების გრინპისის საქმიანობა (Greenpeas) თქვენ გინდათ, რომ სოციალურ საზოგადოებაში მათი სახე შეცვალოთ... ეს მოძრაობა უტოპიური იყო.
თომას ოსტერმაიერი: ბოლომდე დარწმუნებული არ ვარ, რომ ეს უტოპია იყო. ისინი კონკრეტულ რაღაცებს ეხებოდნენ, მაგრამ მე მგონია, რომ ეს დადგმა არც ისეთი კონკრეტულია, რომ გრინპისის საქმიანობას შევადაროთ. ჩვენ ვცდილობთ დავსვათ საკითხი - როგორ აღწევს სამყაროში სიმართლე.
იბსენის ეს პიესა XIX საუკუნის ბოლოს არის დაწერილი, მაგრამ ძალიან აქტუალურ თემებს ეხება. მიუხედავათ იმისა, რომ ჩვენ ვცხოვრობთ სხვანაირ, ციფრულ მედია სამყაროში, ბევრი, ძალიან ბევრი რამ გვაქვს იბსენთან საერთო. ვთქვათ ის რომ, ეკონომიკური ძალაუფლება შეთამაშებულია მედია ძალაუფლებასთან და ამ დროს აღმოჩნდება, რომ პოლიტიკური ძალაუფლება არ არის ნომერ პირველი, გადამწყვეტი მოთამაშე. ავიღოთ რამდენიმე მაგალითი, ვთქვათ ჯულიან ასანჟი, რომელიც ვერ ბრუნდება ამერიკის შეერთებულ შტატებში იმიტომ, რომ ხალხის მტრად არის გამოცხადებული და იძულებულია რუსეთში იცხოვროს და ა. შ. დღევანდელობიდან ბევრი მაგალითის მოყვანა შეიძლება და თუ უფრო ღრმა, ადამიანურ დონეზე განვიხილავთ, რა თქმა უნდა ეს პიესა სიმამაცეზეა... არის თუ არა ადამიანი საკმარისად მამაცი, რომ დასკვნები გამოიტანოს და იმოქმედოს ამ დასკვნების საფუძველზე ან ვთქვათ მოახერხოს დაწყებული საქმის ბოლომდე მიყვანა. ამიტომ გადავწყვიტე ამ ჰიპსტერულ თაობაში გადმომეტანა ეს დადგმა.
უცხოელი კრიტიკოსი: თქვენი ნამუშევრების დიდი თაყვანისმცემელი ვარ და თქვენი საქმიანობისათვის დიდ მადლობას გიხდით. ეს არაჩვეულებრივია, კარგია, მომწონს და აღფრთოვანებული ვარ და არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ეს სპექტაკლი აქტუალურია, ჩვენს თავს ვხედავთ და ვცდილობთ რაღაც კავშირების გაბმას, არამედ იმიტომ, რომ არაჩვეულებრივი ნამუშევარია, ეს წარმოდგენა ხელოვნების ნიმუშია. არ არსებობს სიტყვა, რომელიც ზუსტად გამოხატავს თქვენს მოღვაწეობას - ეს თანამედროვეა და ამისათვის დიდი მადლობა. თქვენ მოახერხეთ შექსპირის, იბსენის გათანამედროვება. როდის აღმოაჩენთ, რომ ტექსტი თანამედროვეა, როცა კითხულობთ თუ სარეპეტიციო პროცესში?
თომას ოსტერმაიერი: გულთან ახლოს მიმაქვს ეს კომპლიმენტი და მომწონს, იმიტომ რომ ჩვენი დასის ამოცანა სწორედ ეს იყო. მე ძალიან ცუდი მკითხველი ვარ, ამიტომაც ვმუშაობ თეატრში, რომ როცა ვკითხულობ, ვერ ვიგებ... სარეპეტიციო სივრცეში სამსახიობო ხელოვნებაზე ვმუშაობთ, ბევრს არ ვლაპარაკობთ პოლიტიკურ ინტერპრეტაციებზე, გარემოს გამომსახველობის, რიტმის შესახებ, ან რამდენად დამაჯერებლად თამაშობს ესა თუ ის მსახიობი... ბევრი რამ, რაც ამ საღამოს ნახეთ, ცხადია რეპეტიციის პროცესში გაჩნდა. ინტერაქცია მაყურებელთან სტოკმანის როლის შემსრულებლის იდეა იყო და გვინდოდა ეს ყველაფერი ისე განვითარებულიყო, რომ სპექტაკლი გაგვეჩერებინა და ინტერაქციად გადაქცეულიყო. რეჟისორის ნიჭიერება გამოიხატება არა მარტო მის გადასარევ იდეებში, არამედ იმაშიც, რომ მან სხვების მოსმენაც უნდა შეძლოს და მათი კარგი იდეები გაიზიაროს.
რეჟისორი დავით საყვარელიძე: ჩამატებული ტექსტი ვისი დაწერილია?
თომას ოსტერმაიერი: ეს არის ფრანგული ტექსტი, „მომავალი აჯანყება“, რომელიც ინტერნეტში დევს და რომელმაც გერმანელ რადიკალ-მემარცხენეებზე, ინტელექტუალებზე დიდი გავლენა მოახდინა. საინტერესო ტექსტია, მასში დევს მუხტი და ის სიბრაზე, რომელიც მას თეატრალურ ტექსტად გადააქცევს. სპექტაკლში გამოვიყენე მისი მოკლე ვერსია იმიტომ, რომ ორიგინალი ძალიან დიდია. უნდა გითხრათ, რომ მე არ ვიზიარებ ტექსტში გამოთქმულ მოსაზრებებს, მაგრამ ჩემი აზრით საზოგადოების მნიშვნელოვანი პრობლემაა, ვინაიდან ძალიან ბევრი რადიკალები გვყავს, როგორც მემარცხენეები ასევე მემარჯვენეები. ჩემი აზრით ეს არის საზოგადოების ის ნაწილი, რომელიც თითქოს გამოძევებულია, თითქოს იზოლირებულია და მათ არა აქვთ საშუალება თავისუფლად გამოთქვან თავისი მოსაზრებები და შესაბამისად რადიკალურ პოზიციებში ვარდებიან.
კითხვა დარბაზიდან: ყოფილა შემთხვევები, ხალხთან დასმული კითხვის დროს, როდესაც ეს ძალიან გაწელილა ან მოულოდნელი პასუხები ყოფილა და გაგჭირვებიათ მერე მისი შემობრუნება?
თომას ოსტერმაიერი: მაგალითად მოსკოვში, კითხვაზე: „ვინც იზიარებს სტოკმანის მოსაზრებებს, სცენაზე ამოვიდეს“, 200 კაცი ამოვიდა სცენაზე. მერე მსახიობმა ჰკითხა: კი, მაგრამ ფინალის ნახვა არ გინდათო. „შაუბიუნეს“ საიტზე თუ შეხვალთ, ნახავთ რამდენიმე ჩანაწერს მოსკოვის, ლონდონის, ინდოეთის და კიდევ რამდენიმე ქვეყნის ინტერაქციას... და დაინახავთ განსხვავებულ რეაქციებს. სამწუხაროდ ბუენოს-აირესში, ისევე როგორც თქვენთან, ვერ გადავიღეთ და ძალიან ვნანობთ. ბუენოს-აირესში ვიღაც მაყურებელმა დაიყვირა: ასეთი კორუმპირებული პოლიტიკოსები, ჩვენს დარბაზშიც არიანო და აბა, ყველა ადგესო და ააყენეს ყოფილი კულტურის მინისტრი, რომელმაც თქვა: მე რას მიყვირით, თქვენ მხარეზე ვარ, მე დავპატიჟე ეს სპექტაკლი არგენტინაში. ის კი არადა, ლამის ხელჩართულ ბრძოლამდე მივიდა საქმე.
კითხვა დარბაზიდან: თვით ოსტერმაიერი ვის მხარეზეა?
თომას ოსტერმაიერი: რომელ ნაწილში, მონოლოგის თუ ფინალის?
კითხვა დარბაზიდან: სპექტაკლის ბოლოს, რა ემოცია აქვს, ეცოდება?
თომას ოსტერმაიერი: ამ კითხვაზე ვერ გიპასუხებთ იმიტომ, რომ სწორი პასუხი არ მაქვს. ნახეთ რა ხდება სპექტაკლის დასასრულს: ჯანდაბა, რა ვქნა, ავიღო ეს ფული თუ პრინციპებს გავყვე? ადამიანი არჩევანის წინაშე დგას. ვიმეორებ, რომ იმ ჩადგმული ტექსტის მოსაზრებას არ ვიზიარებ. ცხადია ნაწილს კი და ნაწილს სრულიად არ ვეთანხმები.
კითხვა დარბაზიდან: მადლობა მინდა გითხრათ აქ ჩამობრძანებისათვის და შესანიშნავი სპექტაკლისათვის. რას გვირჩევდით ახალგაზრდა მსახიობებს და რეჟისორებს?
თომას ოსტერმაიერი: მე შემიძლია გელაპარაკოთ იმ თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელის პოზიციიდან, რომელიც დასადგმელად იწვევს სხვა რეჟისორებს. დაინტერესებული ვარ იმ რეჟისორებითა და მსახიობებით, რომლებიც წინამორბედებს არ გვანან.
კითხვა დარბაზიდან: ჩამოხვალთ და აქაურ მსახიობებთან დადგამთ?
თომას ოსტერმაიერი: ჩემს ნება-სურვილზე არ არის დამოკიდებული, ვინაიდან 2018 წლამდე დაჯავშნილი ვარ.
მანანა ტურიაშვილი