უკვე მერვე წელია თბილისის საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალი სათეატრო საზოგადოებაში წლის მთავარ მოვლენად იქცა...
უკვე მერვე წელია თეატრის მოყვარულები ელოდებიან შემოდგომის დადგომას, რომელიც ახალ სათეატრო სეზონს საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალით ხსნის...
უკვე მერვე წელია დედაქალაქში იკრიბება ქართული თეატრალური დასები და შეძენილ გამოცდილებას, შეკრებილ მაყურებელთან ერთად, უცხოელ კრიტიკოსებს, პროდიუსერებსა და ფესტივალების დირექტორებს აცნობენ.
უკვე მერვე წელია ყოველი შემოდგომა თბილისში თეატრალურ ბაზრობას მასპინძლობს, რომელიც სხვადასხვა სცენაზე ანთებს ემოციას და ვნებას, შემოქმედებითად დუღს, ბობოქრობს და ყველას ახსენებს, რომ ქართული თეატრი ცოცხლობს და ვითარდება...
უკვე მერვე წელია საფესტივალო გუნდი „რეალობის ნატიფი გრძნობით“ ხელმძღვანელობს და ქართველ (და არამხოლოდ) მაყურებელს ამოგზაურებს თანამედროვე თეატრალური პროცესების ჯადოსნურ სამყაროში...
შემთხვევითი არ არის, რომ ფესტივალის დევიზია _ „რეალობის ნატიფი გრძნობით“. თანამედროვე, სხვადასხვა ჟანრის, აღმოსავლეთ ევროპის ყველაზე მასშტაბური თეატრალური ფორუმი, რეალობას მხატვრული ფორმით, თეატრის ენით გვიხატავს. ყოველწლიურად (და მიზანმიმართულად) ამიტომაა მრავალფეროვანი ფესტივალის პროგრამა, რომელიც არამხოლოდ სხვადასხვა კონტინენტების კულტურას, არამედ თანამედროვე სათეატრო ჟანრებს აერთიანებს. ამ ნიშნით წლევანდელი ფესტივალიც გამორჩეული იყო _ მასში მონაწილეობდა დასი შორეული აღმოსავლეთიდან _ იაპონიიდან (სუძუკის კომპანია ტოგა) და უკიდურესი ჩრდილოეთიდან _ ნორვეგიიდან (კარი ჰოას პროდაქშენზი). მათთან ერთად წარმოდგენები გამართეს _ უკრაინელებმა, რუსებმა, სომხებმა, ბრიტანელებმა, პოლონელებმა, გერმანელებმა, ინდოელებმა... ფესტივალში მონაწილეებს აერთიანებდათ სინატიფე, მხატვრული სრულყოფილება და თეატრალური დახვეწილობა, და განასხვავებდა რეალობის ასახვის ფორმები და რადიკალურად განსხვავებული კულტურული ტრადიცია.
საფესტივალო მარათონი, მარჯანიშვილის თეატრში, ადიტი მანგალდასის ცეკვის კომპანიამ დაიწყო, რომელმაც ორნაწილიანი სპექტაკლი „შიგნიდან“ წარმოადგინა. „გაკვანძული“, ასე ერქვა წარმოდგენის პირველ ნაწილს, რომელშიც ინდური სათეატრო ფორმის _ ინდური ცეკვის კათაკის სტილის შენარჩუნებული ვარიანტი ვიხილეთ, მეორე ნაწილში („გაკვანძულსა“ და „გახსნილში“) კი მსოფლიოში აღიარებულმა ქორეოგრაფმა და მოცეკვავემ კათაკის მოდერნიზებული ვერსია წარმოგვიდგინა. ადიტი მანგალდასის კომპანია საქართველოში პირველად იმყოფებოდა და ქართველ მაყურებელზე (განსაკუთრებით არავერბალური თეატრის მოყვარულებზე) წარუშლელი შთაბეჭდილება დატოვა, მიუხედავად იმისა, რომ ფესტივალის მაყურებელი კარგად იცნობს ამ საცეკვაო ჟანრში მიმდინარე პროცესებს _ უკვე ნანახი აქვს აქრამ ჰანის დაუვიწყარი „კააში“. სპექტაკლში ადიტი მანგალდასიმ დაამტკიცა თავისი თვითმყოფადობა და განსაკუთრებულ ერთგულება ინდური ცეკვისადმი, ვინაიდან ის არა გარეგნულ გამომსახველობით საშუალებებზე, არამედ შინაგან განცდებსა და დეტალებზე მუშაობს. სწორედ ამ დეტალებით აზროვნებაშია ქორეოგრაფის გენიალურობა და ხიბლი, რომელიც ერთი შეხედვით არამომგებიანი ხერხებით ნათელს ხდის მის დამოკიდებულებებს სამყაროსა და ადამიანებზე.
პირველად, ფესტივალის რვა წლის ისტორიის განმავლობაში, საერთაშორისო პროგრამაში გაჩნდა ორი ახალი მიმართულება: ეკრანიზებული და ქუჩის თეატრი. ფესტივალზე ვიხილეთ მანჩესტერის „როიალ იქსჩეინჯის“ ახლებური „ჰამლეტი“, ქალი მსახიობით მთავარ როლში (ჰამლეტი მაქსინ პიკი) და „ლონდონის ნაციონალური ბალეტის“ ბოლოდროინდელი, ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული სპექტაკლი _ „ჰამლეტი“ ბენედიქტ ქამბერბიჩის მონაწილეობით. ეკრანიდან, რომელიც სპექტაკლის სატელევიზიო ვერსიას წარმოადგენდა, მაინც აღიქმებოდა დადგმის გენიალურობა. მასში, ერთდროულად გამოიხატა ტრადიცია (მსახიობთა თამაშის სტილი, შესრულების მანერა) და ნოვატორობა (სცენოგრაფია).
ქუჩის თეატრების მოპატიჟებით ფესტივალის ჟანრობრივი გამრავალფეროვნების გარდა, გაიზარდა მაყურებლის სეგმენტი და მასშტაბი, ვინაიდან „ახალ ტიფლისში“ გამართულ ორ წარმოდგენას, პოლონურსა და და ბრიტანულს, შემთხვევითი მაყურებელიც შეესწრო, რომელიც უნებლიეთ აღმოჩნდა ამ სახიობის მონაწილე. ქუჩის ინტერაქტიულ წარმოდგენაში „პერეგრინუსი“ („თეატრი კტო“, პოლონეთი) ასობით მაყურებელი ჩაერთო, რომლებიც რეაბილიტირებული აღმაშენებლის ქუჩაზე დასდევდნენ მსახიობებს, სინამდვილეში ჩვენსა და მათ პროტოტიპებს, რომლებიც ყოველდღიური რუტინის გამო რობოტებად ქცეულიყვნენ. ხოლო ზაარბრიუკენის მოედანზე ბრიტანულმა კომპანია „სთილ ჰაუზი“ ცეკვის ენით და აუდიო-ვიზუალური ინსტალაციების გამოყენებით მოგვიყვა ამბავი მხედრებსა და გაჭენებულ ცხენებზე, რომელმაც საჯირითო მარათონში ენერგიული მაყურებელიც ჩაითრია და წარმოდგენის მონაწილედ აქცია.
ნამდვილი სიურპრიზი აღმოჩნდა გოგონების „დახ დოთერზ ბენდი“ უკრაინიდან, რომელმაც ნამდვილი და გულწრფელი ემოციების ცეცხლი დაანთო მოძრაობის თეატრში საგანგებოდ შექმნილ ფიცარნაგზე. მუსიკოს-შემსრულებლებმა მაყურებელს სეტყვასავით დაუშინეს ზღვა ემოცია და პოზიტივი. სევდიანი, ტრაგიკული და ლირიკული ამბების თხრობის მიუხედავად, რომელმაც სპექტაკლში „ვარდები“ მოიყარა თავი, მაყურებელი წარმოდგენის მსვლელობაში ბოლომდე ჩართო, რამაც სცენა და პარტერი ერთ მთლიანობად აქცია. არტისტები ვარდის სურნელივით აფრქვევდნენ დადებითი ემოციების კასკადს და მათ მაყურებელთან ერთად შექმნეს როკ-ოპერა, რომლებიც არამხოლოდ თანამედროვე პოპულარული მუსიკის ახალი ფორმების ძიებას ემსახურება, არამედ დღევანდელობისთვის აუცილებელ კონტექსტსაც წარმოგვიდგენს. „ვარდივით ეკლიანმა“ გოგონებმა ბუნებრივად მოახერხეს თეატრში შეკრებილი საზოგადოების მოწყენილობა, შემოკრული კედლების მსხვრევა და მაყურებლისთვის აურაცხელი პოზიტიური ენერგიისა და სიყვარულის გადაცემა.
ფესტივალის კულმინაცია რუსთაველის თეატრში წარმოდგენილი „მარია ბრაუნის ქორწინება“ იყო, რომელიც ბერლინის აღიარებული თეატრ „შაუბიუნეს“ პროდუქციაა, ტომას ოსტერმაიერის რეჟისურით. სპექტაკლი რაინერ ვერნერ ფასბინდერის ფილმის სცენარის მიხედვით განხორციელდა. „შაუბიუნე“ და მისი სამხატვრო ხელმძღვანელის სპექტაკლები განსაკუთრებით უყვართ საქართველოში. ქართველი მაყურებლისა და ტომას ოსტერმაიერის გაცნობა შარშან ჰენრიკ იბსენის „ხალხის მტერით“ მოხდა. სპექტაკლმა მაყურებლის განსაკუთრებული მოწონება დაიმსახურა და მას შემდეგ მისი წარმოდგენების მიმართ პროფესიულ წრეებში ინტერესი გაასმაგებულია.
რუსთაველის თეატრის დიდ სცენაზე გათამაშებულ მარია ბრაუნის ამბავმა მოლოდინი გაამართლა და სათეატრო საზოგადოება დაარწმუნა იმაში, რომ „შაუბიუნეს“ სამხატვრო ხელმძღვანელი არის ფანტაზიის უშრეტი წყარო, რომელსაც პირობითობით, მარტივი და სადა თეატრალური ენით შეუძლია ერთ სპექტაკლში გადმოსცეს არამხოლოდ ეპოქათა (და მასთან ერთად ადამიანების), არამედ ატმოსფეროს მუდმივი მონაცვლეობა. ის დეტალებით, მინიმალისტური სცენოგრაფიული კანონებით და უაღრესი პირობითობით ახერხებს ამას. შაუბიუნელთა წარმოდგენა ქალზეა, რომელსაც ძლიერ მხარეებთან ერთად, სისუსტეებიც ბლომად აქვს ისე, როგორც ყველა ადამიანს. ის გვიჩვენებს მიზანდასახული ადამიანის ცხოვრების რთულ და ქარტეხილებით, თავგადასავლებით სავეს გზას, რომლის ფონზე ვეცნობით ათასგვარი კატეგორიის, მისწრაფებების, სურვილებისა და მსოფლმხედველობის ადამიანებს. ტომას ოსტერმაიერის სპექტაკლი ერთგვარი გაკვეთილია, რომელზედაც ვსწავლობთ ცხოვრებას, ვპოულობთ გამოსავალს გამოუვალი სიტუაციებიდან.
წლევანდელი ფესტივალის მეორე მარგალიტი, ქართველი მაყურებლისთვის უკვე ნაცნობი პოლონური თეატრი „თხის სიმღერა“ იყო, რომელმაც ორიგინალური, მისტიკური და დაუვიწყარი „მეფე ლირის სიმღერებით“ დაიმკვიდრა ადგილი ქართველი თეატრალების მეხსიერებაში. წელს მისმა დამაარსებელმა, რეჟისორმა გჟეგოჟ ბრალმა ანტონ ჩეხოვის „ალუბლის ბაღის“ მხოლოდ მესამე აქტი შემოგვთავაზა. ჩეხოვის დრამის (ასეა გადაწყვეტილი რეჟისორის მიერ სპექტაკლის ჟანრი, თავად პიესის ავტორი მას კომედიად მიიჩნევს) მუსიკალური ინტერპრეტაცია კომპოზიტორებს გაი პრინსოსას და მაჩეი რიხლის ეკუთვნით. რეჟისორისთვის ჩეხოვის ყველაზე პოპულარულ პიესაში მთავარი დაკარგული სამოთხის _ ალუბლის ბაღით (რომელიც წარსული დიდების და ღირსების სიმბოლოა) გამოწვეული განცდებია, რომელსაც ჩვეული ხერხებით (ჟესტი, მიმიკა, მოძრაობა და ვოკალი) გადმოსცემს გჟეგოჟ ბრალი. პერსონაჟთა ურთიერთობები და ემოციები ამ ფორმით იკვეთება, რაც სავსებით საკმარისია იდეის გადმოსაცემად და მაყურებლის მოსაჯადოვებლად. ბრალის წარმოდგენები მისტიკურ რიტუალს ემსგავსება, რომელიც ემოციურ ზემოქმედებას ახდენს მათზე, ვინც არ უყურებს მოქმედებას და მხოლოდ ისმენს მსახიობთა ხმებს, ან პირიქით. წარმოდგენის შემდეგ, სპექტაკლის ავტორთან კრიტიკოსებისთვის შეხვედრაც გაიმართა, რომელზეც პოლონელმა რეჟისორმა განაცხადა, რომ მისთვის, ალუბლის ბაღი, არარსებული დიდების (გნებავთ, ღირსების) მიმართ გამოთხოვებაა. იქნებ, მართლაც, რეალურ ცხოვრებაში მივტირით იმას, რაც ჩვენთვის ისედაც არ არსებობდა და დიდი ხნის წინ დავკარგეთ...
ფესტივალის საერთაშორისო პროგრამა „სუძუკის კომპანია ტოგამ“ ეგზოტიკური წარმოდგენით დაასრულა. ბევრი კულტურული ერისგან განსხვავებით, იაპონია ის იშვიათი გამონაკლისია, რომელსაც ეროვნული თეატრი აქვს „კაბუკის“ და „ნოს“ სახით. ევროპული მოდელის თეატრი კი იაპონიაში ეროვნულ ტრადიციებს დაექვემდებარა და სწორედ ამ ორი ტრადიციის შერწყმის კლასიკური მაგალითი ვნახეთ „ტროელი ქალების“ სახით, რომელიც ვიზუალური სტატიკურობის მიუხედავად, ძნელად, მაგრამ მაინც შესამჩნევ, ღრმა შინაგან განცდას და იდეას ატარებდა. აქ აუცილებელი არ იყო სხეულის სრულად ჩართვა მოქმედებაში. ფეხები (იშვიათად ხელები) და ევრიპიდეს ტექსტი იყო მთავარი ინსტრუმენტი, რომელიც გმირთა განწყობას და შინაგან განცდებს გადმოსცემდა.
საკმაოდ მრავალფეროვანი ქართული სპექტაკლების პროგრამა დახვდა ფესტივალის უცხოელ სტუმრებს, რომელმაც მოიცვა არამხოლოდ კლასიკური ევროპული თუ ქართული დრამატურგიის სცენური ინტერპრეტაციები, არამედ თანამედროვე ქართულ და უცხოურ სათეატრო ტექსტებზე დაყრდნობით შექმნილი სპექტაკლები. ჩვენეული სპექტაკლების პროგრამის ფარგლებში ერთდროულად წარდგნენ ახალბედა, დამწყები ქართველი რეჟისორები და გამოცდილი ოსტატები. ოთხი დღის განმავლობაში დედაქალაქის თეატრების სცენები წარმოადგენდნენ სხვადასხვა ჟანრის, სტილისტიკის, ფორმისა და ესთეტიკის სპექტაკლებს, როგორც თბილისიდან, ასევე სხვადასხვა რეგიონიდან. სხვათა შორის, წელს Gეორგიან შჰოწ ჩასე -ზე მთავარ პროგრამაში საპატიო ადგილი ეჭირათ რეგიონის (ფოთი, ჭიათურა, ზუგდიდი) თეატრებს, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ თბილისს გარეთაც იქმნება საინტერესო და მხატვრული ხარისხით გამორჩეული, ღირსეული ნამუშევრები... პროგრამაში განსაკუთრებული ადგილი დაიჭირეს საბავშვო და თოჯინურმა წარმოდგენებმა („შვლის ნუკრის ნაამბობი“, „გამოუქვეყნებელი ნოველა“, „ფაუსტი“, „მარშალ დე ფანტიეს ბრილიანტი“); დრამატული თეატრების გვერდით, პროგრამაში შედიოდა არავერბალური წარმოდგენები (მოძრაობის თეატრის „ქარიშხალი“) და დამოუკიდებელი, ექსპერიმენტული პროექტებიც (დათო ხორბალაძის „წუხილი“). „ქართულ თეატრს“ განსაკუთრებით უყვარს შექსპირი (მოზარდ მაყურებელთა თეატრის „აურზაური არაფრის გამო“ და კინომსახიობთა თეატრის „მეფე ლირი“) და საბედნიეროდ, ჩვენმა თეატრმა ის საუკუნეთა განმავლობაში, ლამის ეროვნულ დრამატურგად აქცია და ისევე წარმატებული, როგორც ეროვნული ვაჟა-ფშაველა („სტუმარ-მასპინძელი“, ახმეტელის თეატრი). არანაკლებ საინტერესო აღმოჩნდა ბრეხტის „დაკანონებული უკანონობა“ რობერტ სტურუას ინტერპრეტაციით, ისევე როგორც ლევან წულაძის უსიტყვო დრამატული სპექტაკლი „უცხოობაში“ (შოლომ ალეიხემისა და გურამ ბათიაშვილის პიესების მიხედვით).
ქართული სპექტაკლების პროგრამის ფარგლებში შედგა რამდენიმე პრემიერა, რომელთა შესახებ დისკუსია პროფესიულ წრეებში დღემდე არ ცხრება. ნაწარმოებები, რომლებიც დისკუსიის საშუალებას იძლევიან იმის იმედსაც აჩენს, რომ ქართული თეატრი ეძებს ახალ, ორიგინალურ და თვითმყოფად გზებს ტკივილის გადმოსაცემად და მაყურებლისთვის გასაზიარებლად. ამ მხრივ, გამორჩეულია სამეფო უბნის თეატრის „პრომეთე _ დამოუკიდებლობის 25 წელი“, მუსიკისა და დრამის თეატრში პაატა ციკოლიას მიერ განხორციელებული „აიიქ“ და გურამ მაცხონაშვილის თოჯინების თეატრში დადგმული „13 თიბათვისა“... სამივე სპექტაკლი ახალ ქართულ სათეატრო ტექსტს ეფუძნება, რაც იმასაც ნიშნავს, რომ თანამედროვე ქართული დრამატურგია ცდილობს ფეხი აუწყოს ქართულ თეატრს.
თბილისის საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალი ერთი წლით დაემშვიდობა მაყურებელს. ახლა საკმარისი დროა ნანახის გასააზრებლად და გამოცდილების გასაზიარებლად. საკუთარი, ჩვენი ქართული თეატრის ადგილის საპოვნელად მსოფლიო თეატრალურ რუკაზე, დასამშვიდებლად, ან გასაცხარებლად...
მანამდე კი, თბილისის საერთაშორისო ფესტივალის გუნდი ახალ პროგრამაზე მუშაობს ჩვენთვის, სიურპრიზების და ახალი აღმოჩენების გასაკეთებლად.